Cmentarz wojenny nr 220 – Klecie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Cmentarz wojenny nr 220
Klecie

nr rej. A-1143 z 31 marca 1992 r.[1]
Widok ogólny z kaplicą
Państwo	Polska
Miejscowość	Klecie
Typ cmentarza	wojenny
Stan cmentarza	nieczynny
Liczba pochówków	238
Liczba grobów	190
Data otwarcia	1916
Zarządca	Urząd Gminy Brzostek
Architekt	Michael Matscheko von Glassner
Mapa cmentarza
Położenie na mapie gminy Brzostek Klecie, cmentarz wojenny nr 220
Położenie na mapie Polski Klecie, cmentarz wojenny nr 220
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Klecie, cmentarz wojenny nr 220
Położenie na mapie powiatu dębickiego Klecie, cmentarz wojenny nr 220
49°51′57,0″N 21°25′04,5″E/49,865833 21,417917
Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz wojenny nr 220 w Kleciach (niem. Kriegerfriedhof Nr. 220) – cmentarz wojenny z I wojny światowej, należący do grupy zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych. Znajduje się w miejscu średniowiecznego kościoła parafialnego i sanktuarium św. Leonarda. Stanowi jedno z miejsc pochówku poległych podczas walk pod Brzostkiem 7 maja 1915 r.

Cmentarz wojenny nr 220 został założony na wzniesieniu wokół kapliczki w Kleciach, na terenie dawnego cmentarza parafialnego^[2]. Zlokalizowany jest tuż przy granicy Brzostku^[3]. Zachodnia część góruje nad przedłużeniem miejskiej ul. Węgierskiej^[3][4], a od południa i północy oskarpowanie ziemi przy ogrodzeniu jest łagodniejsze, od wschodu przechodząc do wyrównania poziomu terenu^[4]. Do bramy wejściowej prowadzi stroma alejka i betonowe schody^[5][6]. Po obu stronach bramy rosły niegdyś dwie stare lipy^[6].

Niewielkie wzgórze, na którym znajduje się cmentarz, było dawniej zajmowane przez kościół św. Leonarda (i otaczający go cmentarz), w XIII-XVI w. będący ważnym sanktuarium i ośrodkiem pielgrzymkowym. Został on rozebrany w 1818 r., a w jego miejscu wzniesiono w 1890 r. kaplicę, którą również poświęcono św. opatowi. Koszt jej budowy pokryto przez konkurencję parafialną, a materiały dostarczyła właścicielka klecieńskiego dworu, Honorata Pawłowska^[2].

Cmentarz wojenny nr 220 (niem. Kriegerfriedhof Nr. 220^[7]) powstał w 1916 r.^[2] – data ta jest wyryta na murze^[8]. Autorem projektu był Michael Matscheko Ritter von Glassner, twórca projektów cmentarzy w Bukowej i w Januszkowicach^[9], a budową, w czasie której odnowiono także kaplicę, kierował Franz Nemec^[4]. Cmentarz nr 220 stanowił jeden z kilkunastu cmentarzy utworzonych w okolicy dla poległych w czasie walk pod Brzostkiem żołnierzy. Budował je w latach 1916–1917 Oddział Grobów Wojennych w Krakowie, do prac zatrudniano jeńców wojennych, których nadzorowało wojsko austriackie. Klecie znajdowały się w V Okręgu „Pilzno”, obejmującym cały powiat pilzneński. Kierownictwo artystyczne powierzono tu Gustavowi Rossmannowi^[9].

W dwudziestoleciu międzywojennym cmentarzami opiekował się Referat Grobownictwa Wojskowego Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Krakowie, a po II wojnie światowej większość z nich, pozbawiona opieki, została zdewastowana przez ludność, której niemieckie napisy kojarzyły się z okupacją hitlerowską. Cmentarz nr 220 był tu wyjątkiem. Społecznie opiekowali się nim Wiktoria i Piotr Nowiccy oraz Zofia Szynal, a później Zofia i Józef Serwińscy. Poza utrzymywaniem trawnika i kwiatów, Serwińscy wykonywali także własnym nakładem remonty. W 1987 r. naprawili uszkodzony mur i połamane krzyże, a w 1991 r. odnowili schody przed wejściem, częściowo przy użyciu materiałów dostarczonych przez Urząd Gminy w Brzostku (jedyna praca, za którą otrzymali wynagrodzenie). Za opiekę nad cmentarzami nr 220 i 222 zostali odznaczeni przez Austriacki Czarny Krzyż^[2].

W l. 1996–1997 przeprowadzono remont kaplicy – odnowiono elewacje, wymieniono drewnianą stolarkę okienną i drzwiową oraz pokrycie dachu. Renowacja objęła także ogrodzenie i nagrobki żołnierzy. Kolejny remont w 2002 r. dotyczył ogrodzenia^[3].

Zabytkiem zarządza Urząd Gminy Brzostek^[7][10].

W mogiłach spoczęło tu 143 żołnierzy walczących po stronie Austro-Węgier i 95 członków armii Imperium Rosyjskiego^[a], którzy polegli lub zmarli wskutek ran 7 i 8 maja 1915 r. Zidentyfikowani żołnierzy austriaccy należeli do pułków: 21., 36., 59., 62. i 98.^[5]

Stan kaplicy tuż przed remontem w 1996 r.

Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 9 arów^[4][13][o]. Jego teren, o rzucie prostokąta z dwoma ściętymi narożami^[3], jest ograniczony piaskowcowym^[4] murem, z dwuspadowym daszkiem krytym ceramiczną dachówką karpiówką^[14], wzmocnionym słupkami, które zostały nakryte dachówkami czterospadowo. Niecałe 250 żołnierzy zostało na nim pochowanych w 190 mogiłach: 188 pojedynczych i dwóch zbiorowych^[5]. Indywidualne groby mają formę betonowych steli z okrągłymi emaliowanymi tabliczkami nagrobnymi^[14], zwieńczonych małymi żeliwnymi krzyżami, maltańskimi lub dwuramiennymi^[5]. Są rozmieszczone symetrycznie, w indywidualnie połączonych grupach, które tworzą dwa rzędy wzdłuż ogrodzenia. Wszystkie groby rosyjskie usytuowano bliżej muru^[6]. Dwa groby zbiorowe, o betonowych cokołach z dużymi żeliwnymi krzyżami jedno- i dwuramiennymi, zlokalizowane są po obu stronach dwuskrzydłowej, żelaznej bramy. Naprzeciw wejścia^[5], w części centralnej, jest położona kapliczka^[3], a przed nią znajduje się okazały grób oficerski z kutym krzyżem projektu Watzala^[14]. Pochowano w nim por. Albina Pfosera, walczącego w 59 Pułku Piechoty^[4][5]. Przed kaplicą znajdowały się także dwie okrągłe ławeczki. Jedną z nich zniszczyło rosnące w środku drzewo i nie została już odtworzona. Po prawej stronie budowli zlokalizowany jest, z nagrobkiem stylizowanym na żołnierski, grób Józefa Forysia, który pracował przy budowie zarówno kaplicy, jak i cmentarza^[6].

Budowla została wzniesiona z cegły na rzucie prostokąta, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium^[3]. Nadano jej cechy neogotyku, z wyjątkiem charakterystycznego oszkarpowania^[4][p]. Otwory okienne są ostrołukowe, a elewacje są zdobione przez szeroki, profilowany gzyms wieńczący. Cokół budowli jest niski i gładki. Na narożach umieszczono pilastry^[3].

Fasadę zwieńczono szczytem o kształcie arkadowej dzwonnicy. W jego dolnej części znajdują się trzy smukłe, ostrołukowe blendy, a nad nimi umieszczono arkadę z sygnaturką. Szczyt jest flankowany przez dwa pinakle kryte dachówkowymi, czterospadowymi daszkami, które przechodzą w lizeny z ostrołukowymi blendami, ujmujące naroża kaplicy^[3].

Na osi frontowej elewacji znajduje się ostrołukowy otwór drzwiowy ujęty w profilowane obramienie. Główne drzwi są drewniane, dwuskrzydłowe, płycinowe^[3].

Budowla została przykryta dachem dachem dwuspadowym z dachówki ceramicznej. Jednoprzestrzenne wnętrze zostało nakryte spiętym zwornikiem sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Posadzkę wyłożono płytkami ceramicznymi^[3].

W środku umieszczono drewniany ołtarz z olejnym obrazem św. Leonarda. Na odwrocie obrazu znajduje się napis: „Za staraniem Szanownego Franciszka Szynala malowałem ten obraz w r. 1890 w Brzostku w kaplicy za bytności ks. Kanonika Proboszcza tej Parafii Feliksa Potockiego – Bartta Kwiatkowski – malarz”. Poniżej umieszczono tekst: „Renowację obrazu zakończono 1998.03.02 Stanisław Samborski Brzostek 234. Obraz dublowany. Proces odwracalny poprzez zmoczenie podobrazia wodą”^[3].

Powierzchnia użytkowa obiektu wynosi 21,8 m², kubatura liczy 73,5 m³^[3].

• 
  Fragment cmentarza
• 
  Krzyż na mogile zbiorowej
• 
  Pojedynczy nagrobek