Bitwa pod Chodorowem – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Chodorowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	19 sierpnia – 9 września 1920
Miejsce	pod Chodorowem
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	operacja lwowska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  URL  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władysław Jędrzejewski Mychajło Omelianowicz-Pawlenko Michaił Mołkoczanow
Siły
6 Armia Armia URL 14 Armia
brak współrzędnych

Bitwa pod Chodorowem – walki polskiej 6 Armii gen. Władysława Jędrzejewskiego i Armii URL gen. Mychajła Omelianowicza-Pawlenki z oddziałami sowieckiej 14 Armii komarma Michaiła Mołkoczanowa toczone w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Na przełomie lipca i sierpnia na ukraińskim teatrze działań wojennych toczyły się walki pod Brodami i Beresteczkiem. Stanowiły one fazę wstępną wielkiej operacji nazwanej w polskiej historiografii Bitwą Lwowską^[1]

 Osobny artykuł: bitwa pod Brodami i Beresteczkiem.

Po pięciu dniach bitwy, szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. Jednak sytuacja na Froncie Północnym, a szczególnie upadek Brześcia, zmusiła Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy^[2].

W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między polskimi 2 i 6 Armią, a 7 sierpnia pod Szczurowicami sforsowały Styr. 6 i 14 Dywizja Kawalerii z 45 Dywizją Strzelców miały działać zaczepnie w kierunku na Radziechów–Chołojów–Dobrotwór–Kamionkę Strumiłową, zaś 4 i 11 Dywizja Kawalerii na Busk^[3]. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców^[4].

Działania opóźniające na tym kierunku prowadziła Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego^[5], a 3 Armia gen. Zygmunta Zielińskiego pozostawała jeszcze nad Styrem do 5 sierpnia; następnie rozpoczęła odwrót.

Po nieudanych próbach zatrzymania 1 Armii Konnej na wschód od Bugu, dowódca Frontu Południowego, gen. Wacław Iwaszkiewicz, wydał 14 sierpnia rozkaz zajęcia nowej linii obrony, przebiegającej wzdłuż górnego biegu Bugu i Strypy^[6][7]. 6 Armia gen. Władysława Jędrzejewskiego rozpoczęła odwrót, którego celem była osłona Lwowa^[8].

W efekcie prowadzenia przez oddziały 6 Armii działań opóźniających i osłonowych, na prawym skrzydle armii, między 12 Dywizją Piechoty gen. Mariana Januszajtisa-Żegoty broniącą rejonu Zborowa, a walczącą nad Koropcem sojuszniczą ukraińską armią gen. Mychajła Omelianowicza-Pawlenki, powstała luka. Wdarła się w nią sowiecka 8 Dywizja Kawalerii Czerwonych Kozaków komdywa Witalija Primakowa i 19 sierpnia opanowała Chodorów^[10]. Tu zagroziła zagłębiu naftowemu osłanianemu jedynie przez słabe oddziały etapowe rozmieszczone w Stryju i Mikołajowie. 8 Dywizja Kawalerii nie kontynuowała już natarcia w tym kierunku, ograniczając się tylko od wsparcia 60 Dywizji Strzelców komdywa Iwanowa działającej w kierunku Bóbrki.

Po ustabilizowaniu położenia pod Lwowem, dowódca 6 Armii gen. Władysław Jędrzejewski nakazał zorganizować natarcie na Chodorów siłami 1 Brygady Jazdy z rejonu Bóbrki, dwubatalionowej grupy kpt. Wilhelma Todta z rejonu Mikołajowa, a dywizji kawalerii gen. Pawlenki z Halicza na Rohatyn. 28 sierpnia 1 Brygada Jazdy uderzyła pod Sokołówką i następnego dnia, wspólnie z batalionami kpt. Todta, zajęła bez walki Chodorów. Jednak na skutek opóźnienia w działaniach dywizji ukraińskiej, sowiecka 8 Dywizja Kawalerii uniknęła okrążenia i wycofała się na wschód^[8]. Pościg oddziałów polskich trwał do osiągnięcia linii Gniłej Lipy. Tutaj 8 Dywizja Kawalerii, wsparta przez oddziały 41 Dywizji Strzelców komdywa Żana Zonberga, przeszła do kontrataku, rozbiła grupę kpt. Todta oraz przerwała łączność między oddziałami polskimi i Armią gen. Pawlenki. 1 Brygada Jazdy wycofała się do Chodorowa i prowadziła działania opóźniające nad Świrzem, pod Hrehorowem, Knihininem i Wasiutynem^[9].

Od 5 do 6 września 1 Brygada Jazdy płk. Janusza Głuchowskiego w składzie 5., 11 pułk ułanów i 1 dywizjon artylerii konnej nadal osłaniała Chodorów, broniąc przedmościa na Ługu przed atakami 8 Dywizji Kawalerii^[8][11]. 6 września w godzinach popołudniowych, pomimo ognia dwóch polskich baterii artylerii konnej, „czerwoni kozacy” zajęli stanowiska w pobliżu mostu, a kiedy artylerzystom zabrakło amunicji, przystąpili do natarcia. Szarża 5 pułku ułanów płk. Stanisława Sochaczewskiego powstrzymała chwilowo tyraliery kozackie, umożliwiając wycofanie się groblą do Chodorowa 3/1 dak. W ślad za baterią na groblę wpadli Kozacy, a cała 1 Brygada Jazdy w dużym nieładzie uchodziła za Ług^[8]. Wtedy to rozpoczęły się walki o most. Oficer 5 pułku ułanów por. Stanisław Udymowski zebrał grupę ułanów z rozproszonych szwadronów i stworzył z nich obsługi kilku ciężkich karabinów maszynowych. Grupa zajęła stanowiska u wylotu grobli na most i celnym ogniem odrzuciła kilka szarż kozackich. Wywiązała się walka ogniowa, w wyniku której zarówno obrońcy jak i atakujący ponosili znaczne straty. Śmiertelnie ranny został między innymi por. Udymowski. Mimo to Polacy wytrwali na stanowiskach, a Kozacy o zmroku wycofali się z grobli. W wyniku walk stoczonych o most na Ługu 5 pułk ułanów stracił większość obsług ckm-ów, a jego 1 szwadron utracił wszystkich oficerów. 1 Brygada Jazdy musiała wycofać się z przedmościa, ale most i wylot grobli został utrzymany^[8][12].

W tym czasie do Chodorowa zaczęły przybywać koleją transporty 4 Dywizji Piechoty płk. Ferdynanda Zarzyckiego. Dywizja ta 8 września ruszyła do natarcia w kierunku Gniłej Lipy. Sformowana grupa uderzeniowa pod dowództwem płk. Zarzyckiego w składzie: 1 Brygada Jazdy, 37 pułk piechoty, grupa kpt. Todta i 2 bateria 2 pułku artylerii polowej już pierwszego dnia walk sforsowała Świrz, 9 września 11 pułk ułanów nawiązał łączność z sojuszniczymi oddziałami ukraińskimi, a 10 września oddziały polskie obsadziły front na linii Gniłej Lipiy^[8][13].

• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. IV. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1934.
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Tadeusz Nowiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku ułanów zasławskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Józef Soniński: Zarys historii wojennej 11-go pułku Ułanów Legionowych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-122-0.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.