Bitwa pod Witaszewem – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Witaszewem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	28 maja 1920
Miejsce	pod Witaszewem[a]
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	wyprawa kijowska
Wynik	wygrana Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
brak współrzędnych

Bitwa pod Witaszewem (Witaczewem, Wityczewem) – walki polskiej grupy „Wasylków" z międzynarodowym pułkiem strzelców Armii Czerwonej oraz oddziałem tzw. czerwonych komunistów toczone w okresie II fazy operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie^[3][4]. Zgrupowane na froncie od Starej Uszycy nad Dniestrem po Prypeć trzy polskie armie uderzyły na wschód^[5][6].

Po stronie sowieckiej broniły się sowieckie 12 Armia Siergieja Mieżeninowa w składzie 7., 44. i 58 DS oraz 17 DK, która osłaniała kierunek kijowski i białocerkiewski, a na lewym skrzydle 14 Armia Ijeronima Uborewicza w składzie 21., 41., 45. i 60 DS oraz 8 DK, broniąca kierunku Żmerynka-Bracław^[7].

 Osobny artykuł: wyprawa kijowska.

W końcu maja oddziały sowieckie na Ukrainie przeszły do działań zaczepnych.

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
⇒ grupa „Wasylków”	ppłk Stefan Dąb-Biernacki
→ 5 pułk piechoty Legionów	mjr Jerzy Dobrodzicki
– II/ 5 pułku piechoty	kpt. Stanisław Skwarczyński
– 5/5 pułku piechoty Legionów
– 6/5 pułku piechoty Legionów
– pl km/ 3 pułku strzelców konnych
– 9/ 1 pułku artylerii polowej	por. Edward Zimmer
Armia Czerwona
⇒ międzynarodowy pułk strzelców
⇒ oddział czerwonych komunistów
⇒ Flotylla Dnieprzańska

Działania grupy „Wasylków”

22 maja 1920 dowódca 3 Armii gen. Edward Rydz-Śmigły utworzył grupę „Wasylków” w składzie: 5 pułk piechoty Legionów, III batalion 1 pułku piechoty Legionów, 3 pułk ułanów, III/1 pułku artylerii polowej Legionów i 2 bateria 1 pułku artylerii ciężkiej^[9][10][11]. Dowodzenie nad grupą objął ppłk Stefan Dąb-Biernacki. Grupa zluzowała odchodzące na północny odcinek frontu polsko-bolszewickiego oddziały 15 Dywizji Piechoty i ubezpieczała działania 3 Armii od południa w pasie od Brotnicz do Trypola. Przeciwnikiem grupy „Wasylków" i sąsiedniej grupy „Biała Cerkiew”^[b] były sowieckie brygady: 130 Bohuńska BS, 131 Taraszczańska BS, 132 Płastuńska BS i 2 Moskiewska BS^[12].

Nocą z 27 na 28 maja na zachodni brzeg Dniepru przeprawił się doskonale wyposażony sowiecki międzynarodowy pułk strzelców i doborowy oddział czerwonych komunistów. O świcie sowieckie oddziały uderzyły na Witaszewo, bronione przez kompanię 5 pułku piechoty Legionów por. Adama Wojnara i 9 baterię 1 pułku artylerii polowej Legionów por. Edwarda Zimmera, oraz na Stajki, bronione przez pluton 7/5 pp Leg.^[13]. Jednocześnie do zachodniego brzegu Dniepru podpłynęło 11 opancerzonych statków sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej, które otworzyły ogień na polskie stanowiska.

W pierwszym szturmie Sowieci opanowali Stajki, próbując jednocześnie obejść Witaszewo od południa. Kompania por. Wojnara wzmocniona 9 baterią artylerii broniła trzech wylotów wsi metodą pojedynczych plutonowych punktów oporu. Także poszczególne działony rozdzielone zostały równomiernie. Polska piechota parokrotnie odrzuciła ogniem gęste tyraliery czerwonoarmistów, a czwarte działo ostrzeliwało opancerzone statki na Dnieprze, uzyskując kilka trafień. Walka trwała 11 godzin^[14]. Około 16.00 Polakom zaczynało brakować amunicji. Przeciwnik, wyczuwając osłabienie ognia, rozpoczął nowe natarcie i wdarł się do wioski. W krytycznym położeniu z pomocą pododdziałom w Witaszewie przybył pluton ckm 3 pułku strzelców konnych z Trypola. Ogień maszynowy ze skrzydła załamał impet sowieckiego natarcia. Wykorzystały to kompanie 5 pp Leg. i ruszyły do kontrataku. Sowieci, w przekonaniu, że Polacy otrzymali znaczne posiłki, zaczęli w nieładzie ustępować^[15].

Twarda obrona i śmiało przeprowadzony wszystkimi siłami i środkami manewr taktyczny pozwoliły odeprzeć znacznie silniejszego przeciwnika. W pościgu Polacy wzięli kilkudziesięciu jeńców, w tym komisarza oddziału. Na polu walki pozostało przeszło stu poległych czerwonoarmistów, a wśród nich dowódca atakującej grupy. Uszkodzone zostało kilka okrętów Flotylli Dnieprzańskiej. Straty polskie wyniosły kilkunastu poległych i rannych^[15].

Kilka dni później oddziały grupy „Wasylków” wzięły udział w wypadzie na Olszanicę.

 Osobny artykuł: wypad na Olszanicę.

• Kazimierz Bąbiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Roman Lewicki: Zarys historji wojennej 1-go pułku artylerii polowej Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski. Działania 1 Dywizji Piechoty Legjonów na Ukrainie 1920 r. (III). „Bellona”. 14, s. 161-176, 1924. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. 
• Stefan Pomarański: Zarys historji wojennej 1-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.