Bitwa pod Berezą – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Berezą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	15–16 września 1920
Miejsce	pod Berezą
Przyczyna	polska ofensywa jesienna
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Daniel Konarzewski
Siły
14 Dywizja Piechoty 17 Dywizja Strzelców 19 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Berezą – walki polskiej 14 Dywizji Piechoty gen. Daniela Konarzewskiego z oddziałami sowieckich 17. i 19 Dywizji Strzelców w czasie ofensywy jesiennej wojsk polskich w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Realizując w drugiej połowie sierpnia 1920 operację warszawską, wojska polskie powstrzymały armie Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego^[1]. 1 Armia gen. Franciszka Latinika zatrzymała sowieckie natarcie na przedmościu warszawskim^[2][3], 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego podjęła działania ofensywne nad Wkrą^[4], a ostateczny cios sowieckim armiom zadał marszałek Józef Piłsudski, wyprowadzając uderzenie znad Wieprza^[5]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[6].

Po wielkiej bitwie nad Wisłą północny odcinek frontu polsko-sowieckiego zatrzymał się na zachód od linii Niemen – Szczara. Na froncie panował względny spokój, a obie strony reorganizowały swoje oddziały. Wojska Frontu Zachodniego odtworzyły ciągłą linię frontu już 27 sierpnia. Obsadziły one rubież Dąbrówka – Odelsk – Krynki – Grodno – Grodek Kamieniec Litewski^[7]. Stąd Tuchaczewski zamierzał w przeprowadzić koncentryczne natarcie na Białystok i Brześć, by dalej ruszyć na Lublin. Uderzenie pomocnicze na południu miała wykonać między innymi 1 Armia Konna Siemiona Budionnego^[8].

Reorganizując siły, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zlikwidowało dowództwa frontów i rozformowało 1. i 5. Armię. Na froncie przeciwsowieckim rozwinięte zostały 2., 3., 4. i 6. Armie^[9]. 4 Armia gen. Leonarda Skierskiego została przerzucona z rejonu Łomży na wschód. Dywizje obsadziły front wzdłuż linii kolejowej Bielsk – Brześć – Włodawa. 14 Dywizja Piechoty obsadziła front od Wilamowicz do Brześcia. Po ściągnięciu posiłków z głębi Rosji bolszewicy uzyskali przewagę na odcinku frontu polskiej 4 Armii. Generał Skierski postanowił uprzedzić uderzenie sowieckie na Brześć^[10]. 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty rozpoczęła działania w kierunku na Kobryń^[11].

 Osobny artykuł: bitwa pod Kobryniem.

Realizując swoje plany wznowienia operacji zaczepnej, Sowieci koncentrowali dywizje do uderzenia. 14 września 14 Dywizja Piechoty stacjonowała na pozycjach w rejonie Charki, Tewle, Stryhowo (gmina Stryhowo). 56 pułk piechoty ugrupowany był następująco: II batalion, sztab pułku i 5 bateria w Andronowie; I batalion i 6 bateria w folwarku Legaty; III batalion i 4 kompania karabinów maszynowych w Legatach; 9 kompania wraz z 3 kompanią karabinów maszynowych rozmieściła swoje placówki na ubezpieczeniu w Imieninach. 11 kompania stacjonowała w Dubowie, a 4 bateria w Guśkach^[12].

15 września Sowieci uderzyli na pozycje obronne 56 pułku piechoty, wspierane trzema bateriami 14 pułku artylerii polowej. Główne uderzenie skierowane było na 9 kompanię por. Kaczmarka. Zła ocena sytuacji, dokonana przez polskiego dowódcę, skutkowała wysokimi stratami w plutonie wysłanym na rozpoznanie. Na pomoc 9 kompanii dowódca pułku ściągnął pozostałe kompanie III batalionu^[13].

Z Berezy w kierunku polskich stanowisk ruszyły tyraliery 57 Brygady Strzelców. Brygada niedawno otrzymała uzupełnienie, a w jej pułkach służyli głównie komuniści i ochotnicy z Moskwy i Piotrogrodu. Mimo ognia polskich sześciu baterii artylerii i grupy ogniowej złożonej z obsług ckm-ów trzech kompanii, pomimo wysokich strat, przeciwnik uparcie szedł do przodu. Jego natarcie zostało załamane dopiero około 100 m od polskich okopów. Wtedy do kontrataku przeszli Polacy. III/56 pp zajął Berezę, a w rejonie Laskowa stanął II/55 pp^[13][14].

Kilka godzin później sytuacja odwróciła się. Z lasów położonych 700 m na wschód od Berezy sowieci wyprowadzili swój kontratak. Wykorzystując fałdy terenowe i ogień własnej artylerii, podeszli na odległość około 150 m od polskich stanowisk i ruszyli do szturmu. Po krótkiej walce opanowali Berezę. Równocześnie zaatakowane zostały pozycje 57 pułku piechoty. Ten ugiął się pod naporem czerwonoarmistów i oddał wieś Bosiacz^[13].

Na zagrożone kierunki dowódca 14 DP gen. Konarzewski wysłał swoje odwody. Pod Bosiacz pomaszerował II/56 pp wzmocniony 5 baterią 14 pap, a do folwarku Imieniny został ściągnięty I/56 pułku piechoty. Następnego dnia nieprzyjaciel uderzył pod Laskowem i wyparł ze stanowisk II/55 pp. Dwa plutony 7/55 pp zostały oderwane od reszty batalionu i zajęły stanowiska w kierunku północnym na Laskowo, nadal utrzymując łączność z 9/56 pp w rejonie cmentarza^[12]. Co prawda kontratakiem siłami I/55 pp odzyskano miejscowość, ale straty, szczególnie w kadrze oficerskiej, były wysokie. Atakował też II/56 pp. Jego siły główne uderzyły od zachodu na Bosiacz, a 6 kompania obeszła wieś od północy, kompletnie zaskakując przeciwnika. Po krótkiej walce zmuszono czerwonoarmistów do odwrotu. O 7.00 Berezę atakował już cały 56 pułk piechoty: I batalion nacierał od południa, III od zachodu. Wsparcie ogniowe zapewnił III dywizjon 14 pułku artylerii polowej. Atak I batalionu przełamał obronę sowiecką i zmusił nieprzyjaciela do odwrotu^[13].

W walkach pod Berezą obie strony poniosły ciężkie straty. 19 Brygada Strzelców przestała praktycznie istnieć^[13].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Stefan Jasionek: Zarys historii wojennej 55-go Poznańskiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jerzy Łapiński: Zarys historji wojennej 58-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Bitwa warszawska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1990.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Stanisław Siuda: Zarys historji wojennej 56-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lech Wyszczelski: Operacja Niemeńska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-43-6.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w roku 1920 – wspomnienia i rozważania. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historji Polski, 1930.