Bitwa pod Dworyszczami – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Dworyszczami

Wojna polsko-bolszewicka
Dworzyca - błędnie nazwana Dworyszcze
Czas	4 lipca 1920
Miejsce	pod Dworyszcze[a] i Jurkowem[b]
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
mjr. Alojzy Łukawski
Siły
38 pułk piechoty 33 Dywizja Strzelców kombinowana BK
Straty
400 żołnierzy
brak współrzędnych

Bitwa pod Dworyszczami – część wielkiej bitwy nad Autą. Walki polskiego 38 pułku piechoty z sowiecką 33 Dywizją Strzelców i kombinowaną Brygadą Kawalerii w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wojsko Polskie

Front Północno-Wschodni gen. Stanisława Szeptyckiego w składzie 1. i 4 Armia dysponujący około 70 tys. żołnierzami i 460 działami^[2][3].

Ugrupowanie obronne

1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza dysponowała 34 000 żołnierzy i 186 działami. Ugrupowana była w sposób następujący^[4]:

• Na lewym skrzydle, w przesmyku między Dźwiną i jeziorem Jelnia rozwinęła się grupa ppłk. Jerzego Sawa-Sawickiego w składzie 33 pułk piechoty, dywizjon 18 pułku ułanów i 3 baterie artylerii.
• grupa gen. Lucjana Żeligowskiego w składzie 8. i 10 Dywizja Piechoty broniła się w centrum ugrupowania i osłaniała kierunek Hermanowicze – Wilno.
• Prawe skrzydło armii stanowiła grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego w składzie 7 Brygada Rezerwowa i IX Brygada Piechoty.

Na południe od linii kolejowej Połock – Mołodeczno zajmowała stanowiska 4 Armii gen. Szeptyckiego. Jej północne skrzydło tworzyła grupa gen. Jana Rządkowskiego w składzie 1 Dywizja Litewsko–Białoruska i 11 Dywizja Piechoty.

Armia Czerwona

Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego liczył około 150–160 tys. żołnierzy i 772 działa^[2][c]

Plan natarcia

Plan Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie^[7][8].

W tym celu:

• 4 Armia Jewgienija Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z 3 Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1 Armii.
• 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce –Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła^[2][9].
• 16 Armia miała sforsować Berezynę z 5 na 6 lipca i nacierać w kierunku Ihumenia^[3].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[10].

W końcu maja 1920 z Ukrainy na Białoruś przerzucona została IX Brygada Piechoty z włączona została do Armii Rezerwowej gen. Kazimierza Sosnkowskiego. W jej składzie wzięła udział w polskiej kontrofensywie nad Berezyną^[11]. Po jej zakończeniu, 38 pułk piechoty zajął pozycje w ciaśninie między jeziorami Dołhoje i Świada a 39 pułk piechoty nad Autą^[1].

4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[4].

W tym czasie 38 pułk piechoty, obsadzający okopy pod Dworyszczami, był luzowany przez I batalion^[12]. Kiedy rozpoczęła się sowiecka nawała ogniowa, a zaraz potem uderzyła kombinowana Brygada Kawalerii, kompanie II batalionu maszerowały do Dworyszcz. Szarżę kawalerii odparto, ale wobec wielkiej przewagi liczebnej nieprzyjaciela i groźby okrążenia, przystąpiono do odwrotu w kierunku Jurkowa^[1].

I batalion znalazł się w okrążeniu. Przerwał jednak pierścień w walce wręcz i wycofał się na Jurkowo^[13]. Tu połączone już siły trzech batalionów 38 pułku piechoty pod dowództwem mjr. Alojzego Łukawskiego stawiły zacięty opór napierającym oddziałom 33 Dywizji Strzelców i kombinowanej Brygady Kawalerii. Wobec braku kontaktu z własnymi oddziałami i ponownie rysującej się groźby otoczenia, wczesnym popołudniem mjr Łukawski wydał rozkaz odwrotu do Plissy nad Mniutą. Tutaj, na wschodnim brzegu rzeki, pułk przez dwie godziny odpierał ataki jazdy, po czym, na rozkaz dowódcy grupy gen. Władysława Jędrzejewskiego, wycofał się za Mniutę^[1].

Pod Dworyszczami, a później pod Jurkowem pułk nie zdołał utrzymać swoich pozycji obronnych. W walce stracił około 400 żołnierzy. Straty sowieckie są nieznane^[12].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Józef Kulczycki: Zarys historii wojennej 38-go pułku Strzelców Lwowskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.