Bitwa pod Bobrujskiem (1919) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Bobrujskiem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	28 VIII–3 IX 1919
Miejsce	pod Bobrujskiem
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Daniel Konarzewski Arnold Szylling Oskar Brezany Władysław Anders
Siły
Grupa Wielkopolska 3 pułk strzelców 4 pułk strzelców 1 pułk ułanów 8 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Bobrujskiem – walki polskiej kombinowanej Dywizji Wielkopolskiej z sowiecką 8 Dywizją Strzelców^[a] toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

W drugiej połowie lipca 1919 Naczelne Dowództwo WP zakończyło prace nad planem szeroko zakrojonej operacji zaczepnej, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[2][3].

W rozkazie operacyjnym Frontu Litewsko-Białoruskiego z 3 sierpnia 1919 przewidziano, że natarcie na Mińsk ubezpieczą na lewym skrzydle oddziały 1 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Mołodeczna, Wilejki, a na prawym skrzydle oddziały Grupy Operacyjnej gen. Lasockiego. 2 Dywizja Piechoty Legionów miała wykonać natarcie na miasto z północnego zachodu, a następnie miała ubezpieczyć Mińsk z kierunku Borysowa. Z kolei Grupa Wielkopolska gen. Konarzewskiego miała nacierać od południowego zachodu, a jednocześnie 1 pułk Ułanów Wielkopolskich miał wyjść na tyły Mińska i przeciąć drogę oraz linię kolejową Mińsk-Borysów^[4][5].

 Osobny artykuł: bitwa o Mińsk.

Po zajęciu Mińska zaistniała możliwość kontynuowania przez wojska Frontu Litewsko-Białoruskiego działań zaczepnych aż do linii rzeki Berezyny. Gdy czołowe elementy Grupy Wielkopolskiej osiągnęły 24 sierpnia rejon Osipowicz, gen. Stanisław Szeptycki wydał rozkaz opanowania Bobrujska. W dniach 25–27 sierpnia oddziały Grupy zajęły pozycje wyjściowe. Oddziały sowieckie broniące Bobrujska przygotowały linie obronne nad rzeczką Wołczanką, wykorzystując silne umocnienia polowe z okresu I wojny światowej^[6][7].

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
Kombinowana Dywizja Wielkopolska	gen. Daniel Konarzewski	Front Litewsko-Białoruski
⇒ 3 pułk strzelców wielkopolskich	ppłk Arnold Szylling	Grupa północna
→ szkoła podoficerska	kpt. Świnarski
→ I/3 pułku strzelców
→ 4/3 pułku strzelców	por. Adolf Łojkiewicz
→ II/3 pułku strzelców	kpt. Władysław Lewandowski
→ 5/3 pułku strzelców	ppor. Jan Kłoś
→ 6/3 pułku strzelców	ppor. Gawroński
→ 7/3 pułku strzelców	ppor. Czesław Preiss
⇒ 4 pułk strzelców wielkopolskich	mjr Oskar Brezany	Grupa środkowa
→ 1/4 pułku strzelców	ppor. Adam Biedrzyński
→ 2/4 pułku strzelców	ppor. Stefan Żmuda-Trzebiatowski
→ 5/4 pułku strzelców	ppor. Wiktor Skotarczak
→ 7/4 pułku strzelców	ppor. Wegner
⇒ 2/1 pułku czołgów	kpt. Dufour
⇒ 1 pułk ułanów wielkopolskich	ppłk Władysław Anders	Grupa południowa
→ 1 szwadron	por. Antoni Tuncelman (?)
→ 3 szwadron	por. Jerzy Skrzydlewski
→ 4 szwadron	por. Jan Czarnecki
→ 2 szwadron	por. Andrzej Rojewski	w odwodzie
⇒ baterie 3 pal wielkopolskiego	mjr. Leon Dębski
→ 1/3 pułku artylerii lekkiej	por. Rosanda	Grupa środkowa
→ 3/3 pułku artylerii lekkiej	ppor. Tomasz Nowakowski
→ 5/3 pułku artylerii lekkiej	por. Gromczakiewicz	Grupa północna
→ 6/3 pułku artylerii lekkiej	ppor. Marian Jasiński
⇒ 2 bateria 2 pac
⇒ 2 bateria artylerii konnej	por. Alfred Milewski	Grupa południowa
Armia Czerwona
⇒ 8 Dywizja Strzelców		15 Armia
→ 67 pułk strzelców		23 Brygada Strzelców
→ 68 pułk strzelców

Przyczółek bobrujski był broniony przez sowiecki 67 i 68 pułk strzelców z 8 Dywizji Strzelców, dwa bataliony marynarzy, trzy pociągi pancerne (w tym jeden z obsługą niemiecką). Razem około 2500 żołnierzy^[9].

24 sierpnia dowódca Grupy Wielkopolskiej otrzymał rozkaz opanowania Bobrujska. Generał Daniel Konarzewski^[b] postanowił uderzyć na miasto trzema grupami utworzonymi na bazie 3. i 4 pułku strzelców wielkopolskich oraz 1 pułku ułanów wielkopolskich. 27 lipca grupy rozlokowane były następująco^[9]: 4 pułk strzelców wielkopolskich – stanowisko dowodzenia w Tarasewiczach, I batalion z 2 i 3/3 pułku artylerii lekkiej wielkopolskiej w okolicy Boguszewki, II batalion z 1/3 pal w okolicy Starynki, III batalion (bez dwóch kompanii^[c]) w Głuszy. Dowódca 3 pułku strzelców wielkopolskich ppłk Arnold Szylling swój sztab rozwinął także w Tatarkowiczach, I batalion z 5/3 pal stacjonował w Tatarkowiczach południowych, II batalion z plutonem 6/3 pal w Tatarkowiczach północnych, a III batalion z 4/3 pap i 2/2 pułku artylerii ciężkiej w Motowidłach. Kompania odwodowa z plutonem 6/3 pal stacjonowała w Świsłoczy, a kompania osłaniająca tabory w Chołuju. 1 pułk ułanów wielkopolskich rozlokował się w rejonie Korytna – Ubołocie. Jeden szwadron pozostał w Boguszewiczach z zadaniem osłony linii Berezyny.

28 sierpnia Grupa Wielkopolska gen. Daniela Konarzewskiego rozpoczęła natarcie na Bobrujsk^[10].

Lewa grupa uderzeniowa w składzie: 3 pułk strzelców wielkopolskich, II/3 pal i 2/2 pac i dwa plutony saperów podeszła w rejon folwarku Durynicze i tu przyjęła ostateczne ugrupowanie bojowe. Do bezpośrednich działań wyznaczony został II batalion kpt. Władysława Lewandowskiego. Jego 6 i 7 kompania rozwinęła się od Berezyny aż do Durynicz, z zadaniem wiązania nieprzyjaciela ogniem. 5 kompania, wzmocniona plutonem szkoły podoficerskiej, przygotowywała się do natarcia w okolicy spalonych mostów pod Wołczynem. Dwie kompanie stanowiły odwód pułku^[11].

Po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, jako pierwsza ruszyła 5 kompania ppor. Jana Kłosia i prowadziła natarcie w kierunku Wołczanki. Po ciężkiej przeprawie „w bród”, wdarła się na nieprzyjacielskie pozycje, zdobyła je i rozpoczęła pościg przez Krasne na Pobokowicze. W tym czasie 6 kompania ppor. Gawrońskiego i 7. ppor. Preissa prowadziły walkę ogniową. W odwodzie, na kierunku działania 5 kompanii, maszerowała szkoła podoficerska kpt. Świnarskiego i 4 kompania por. Adolfa Łojkiewicza, z zadaniem osłony południowego skrzydła. Atakująca dalej w pierwszym rzucie 5 kompania za Pobokowiczami zniszczyła nieprzyjacielską baterię artylerii. Zdobyto 2 działa, 5 jaszczy i 2 karabiny maszynowe^[12]. Wykorzystując powodzenie 5 kompanii, 6 i 7 kompania sforsowały na szerokim froncie Wołczankę i spychały Sowietów na Pobokowicze. Tu czerwonoarmistów od tyłu zaatakował pluton 5 kompanii. Większość z nich poddała się lub wycofała w nieładzie. Nie pomógł im też wyprowadzony na tym kierunku sowiecki kontratak. Został odparty przez plutony szkoły podoficerskiej^[12].

Około południa II/3 pułku strzelców wielkopolskich, już bez styczności z przeciwnikiem, ruszył w kierunku Bobrujska. Pozostałe pododdziały, które nie weszły do walki, maszerowały za nim. Do zdobytego już przez 4 pułk strzelców wielkopolskich Bobrujska dotarły około 17:00. I batalion stanął w rejonie dworca kolejowego Bobrujsk, II w centrum miasta, wysuwając na stację kolejową Berezyna 5 kompanię. Ta, po zniszczonym moście, zdołała jeszcze przeprawić placówkę na wschodni brzeg rzeki. II batalion przeszedł do Krzywego Kruka^[12].

Jako pierwszy maszerował 4 pułk strzelców wielkopolskich mjr. Oskara Brezanego, wspierany przez 2 kompanię czołgów Renault FT kpt. Dufoura. Dowódca pułku przyjął ugrupowanie w trzy kolumny, a oddziały maszerowały w pasie między linią kolejową Osipowicze – Bobrujsk, a szosą Słuck – Bobrujsk.

Pierwsza kolumna pod osobistym dowództwem mjr. Brezanego w składzie I batalion, 2 i 3 bateria 1 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej i pluton saperów, łamiąc słaby opór nieprzyjaciela pod Gorbacewiczami, Pobokowiczami i Bałczynem, dotarła do skrzyżowania szosy z torem kolejowym. Tutaj została zatrzymana ogniem pociągu pancernego. Po wymianie ognia z polską baterią, pociąg wycofał się i jeszcze przed południem kolumna, nie napotykając przeciwnika, zajęła twierdzę i miasto^[10][13]. W tym czasie druga kolumna pod dowództwem ppor. Nowaka w składzie 5 i 7 kompania, kompania czołgów, 1 bateria 1 pap Wlkp. uderzyła na pozycje sowieckie nad Wołczanką. Pojawienie się czołgów było dużym zaskoczeniem dla czerwonoarmistów, którzy nie podjęli walki i wycofali się^[14]. Po krótkiej walce pod Siemkowem, a potem z pociągiem pancernym, kolumna zdobyła dworzec w Bobrujsku i około 15:00 wkroczyła do miasta zajętego już przez I batalion^[15]. Trzecia kolumna pod dowództwem ppor. Wiktora Skotarczaka, w składzie 6 i 8 kompania oraz 4 kompania ckm i oddział miotaczy min, przełamując sowiecką obronę pod Bybkowszczyzną, po południu wkroczyła do miasta^[16][17].

Ostatecznie I batalion stanął w koszarach w twierdzy, II w centrum miasta, III na południe od dworca kolejowego, a czołgi w pobliżu stacji kolejowej. Do godziny 20:00 3 i 4 kompania ubezpieczały Bobrujsk patrolując brzeg rzeki^[18].

Prawa grupa uderzeniowa pod dowództwem ppłk. Władysława Andersa w składzie 1 pułk ułanów wielkopolskich (bez jednego szwadronu) z 2 baterią artylerii konnej por. Alfreda Milewskiego zebrała się na drodze Tarasowicze – Głusza i maszerowała za kolumną 4 pułku strzelców wielkopolskich przez Boguszewkę do Gorbacewicz. Tu skręciła na południe na Starce i Wornowicze, ubezpieczając się szpicą przednią – 4 szwadronem por. Jana Czarneckiego. Na wschód od Starzec szpica przełamała obronę nieprzyjaciela, ale z powodu bagnistej drogi dalszy marsz w kierunku na Wornowicze okazał się niemożliwy^[19][20]. W związku z tym wykonano marsz na północ, w kierunku na zaścianek Wornowicze, a w szpicy tym razem szedł 1 szwadron por. Antoniego Tuncelmana. Pod Bobrujskiem szarża 1 szwadronu spędziła wycofujące się już oddziały sowieckie, a około południa 1 szwadron osiągnął stację kolejową Berezynę i przy pomocy baterii konnej spędził sowiecki pociąg pancerny. W tym czasie 3 szwadron zdobył statek parowy na Berezynie. Około 15:00 pułk wkroczył do Bobrujska. 1 i 3 szwadron do 22:00 patrolowali brzeg Berezyny, a pozostała część pułku zakwaterowała się w mieście. W tym czasie pozostawiony w Boguszewiczach 2 szwadron por. Rojewskiego odpierał sowieckie oddziały przechodzące przez Berezynę^[19].

Sowieci obsadzili dominujące wzgórza na wschodnim brzegu Berezyny i z nich ostrzeliwali miasto. Zaistniała zatem potrzeba utworzenia przedmościa na wschodnim brzegu rzeki, które chroniłoby Bobrujsk od ognia artylerii i stanowiło podstawę dla przyszłych akcji na wschód od Berezyny^[21].

Zadanie sforsowania Berezyny i opanowania wzgórz otrzymał 3 pułk strzelców wielkopolskich. Nocą 1 września jego I batalion przeszedł Berezynę po szczątkach mostu kolejowego, natomiast III batalion przeprawił się promem pod Nazarówką. Jeszcze przed świtem oba bataliony uderzyły na pozycje sowieckie i zdobyły Babin. Po walce bataliony obsadziły przedmoście na linii Nazarówka – Podrzecze – Chimy i dalej łukiem do wsi Ruczaj na południe od Bobrujska^[22]. W kolejnych dniach obszar przyczółka poszerzono, a sowieckie kontrataki mające na celu wyrzucenie polskich oddziałów za Berezynę zostały odparte^[15]. 1 września na przedmoście przeszedł 1 pułk ułanów wielkopolskich, który prowadził działania w rejonie Lubnicz – Kozułicz z zadaniem oczyszczenia terenu na wschód od Berezyny aż do Kliczewa. 4 września pułk czasowo opanował Kliczew, po czym powrócił do Bobrujska^[23].

Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 2 września 1919 donosił^[24]:

W czasie walk o Bobrujsk kombinowana Grupa Wielkopolska wyparła z miasta oddziały 8 Dywizji Strzelców i opanowała przyczółek na wschodnim brzegu Berezyny. W połowie września w rejon Bobrujska przybyły pozostałe oddziały 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, walczące do tej pory na innych odcinkach frontu. Zimą z 1919 na 1920 i wiosną 1920 oddziały polskie dokonały z przedmościa Bobrujsk wielu udanych wypadów na tyły wojsk sowieckich^[25].

• Walki o Bobrujsk (1918)

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jan Janusz Czarnecki: Zarys historii wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• 14 Dywizja Piechoty – 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich – w wojnie i pokoju. Poznań: 1937.
• Leon Karczewski: Zarys historji wojennej 57-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Jerzy Łapiński: Zarys historji wojennej 58-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.